O tej edycji konferencji Mózg-Umysł-Religia

W dniach 1-2 marca 2014 roku w Krakowie, w Auli Collegium Novum, miała miejsce druga edycja ogólnopolskiej studencko-doktoranckiej konferencji naukowej „Mózg-Umysł-Religia". Konferencja ta była wspólną inicjatywą Koła Naukowego Studentów Religioznawstwa UJ oraz Koła Naukowego Studentów Kognitywistyki UJ. Honorowy patronat nad nią objął dziekan Wydziału Filozoficznego prof. dr hab. Jarosław Górniak.

Tematyka wykładów oraz dyskusji prowadzonych w tych dwóch dniach oscylowała wokół religioznawstwa, nauk poznawczych oraz neurobiologii. Zgodnie z celem konferencji, podjęto interdyscy-plinarny dialog nad nowymi sposobami badania szeroko pojętych fenomenów religijnych, ujawniając zarówno zalety jak i słabości wynikające ze stosowania perspektywy kognitywno-biologicznej dla opisu zjawisk, tradycyjne leżących w domenie nauk społecznych. 

Całe szerokie spektrum poruszanych przez panelistów wątków rozłożyło się między siedem paneli, podzielonych wystąpieniami ekspertów z różnych dziedzin nauki. Na otwarcie konferencji prof. dr hab. Halina Grzymała-Moszczvńska, psycholog i religioznawca, wygłosiła wykład poświęcony psychologii kulturowej, dobitnie pokazując konieczność uwzględnienia różnic w sposobie myślenia zależnych od miejsca urodzenia czy zamieszkania.

Na pierwszy panel złożyły się dwa referaty. Pierwszy z nich, zatytułowany „Rozważania nad recepcją wzorców w badaniach cech światopoglądów magiczno-religijnych mieszkańców Polesia", przedstawiła antropolog dr Bożena Józefów-Czerwińska. Drugi, Michała Spurgiasza, prezentował kognitywną teorię magii i alchemii. Podczas drugiego z paneli natomiast głównym motywem była kwestia snu i śnienia. Karolina Maria Kotkowska przeanalizowała religijne i magiczne strategie opanowana paraliżu przysennego. Adam Anczyk opowiedział o sposobach religijnego czy magicznego reprezentowania zaburzeń snu i marzeń sennych. Z kolei Maksymilian Woch wprowadził metodologię językoznawstwa kognitywnego, by w ramach teorii metafory pojęciowej zbadać wyidealizowane modele kognitywne uczestników forów internetowych na podstawie raportów z ich snów.
Druga połowa pierwszego dnia konferencji odbyła się pod znakiem wschodnich tradycji religijnych. Cykl poświęconych medytacji referatów w ramach trzeciego panelu otwarły Agnieszka Marek i Monika Marek-Łucka, które opowiedziały o kaligrafii jako medytacji, ilustrując swoją wypowiedz materiałem audiowizualnym prezentującym sztukę pisania. Andrzej Jankowski pokazał, jak można (oraz dlaczego warto) mówić o filozofii i medytacji buddyjskiej z perspektywy badań nad mózgiem i umysłem. Na koniec Matylda Ciołkosz, skupiwszy się na praktyce hathajogi B.K.S. Iyengara, przedstawiła przykładową indyjską koncepcję umysłu wraz ze strukturyzującymi ją metaforami (przenosząc uczestników z powrotem do teorii metafory pojęciowej).
Te krótki referaty stały się dobrym wstępem dla dalszych punktów programu, czyli panelu dyskusyjnego „Nous, manas, xin... umysł — polisemia pewnego pojęcia w dyskursie religijnym i naukowym". W panelu tym, moderowanym przez dyrektora Instytut Religioznawstwa dr hab. Tomasza Sikorę, uczestniczyli dr Marzenna Jakubczak (specjalistka od filozofii indyjskiej), dr Maciej Stanisław Zięba (zajmujący się azjatyckimi tradycjami religijnymi) oraz dr Adam Workowski (filozof). Pewien kierunek dyskusji nadał bezpośrednio poprzedzający panel krótki wykład prof. dr hab. Roberta Piłata, poświęcony problemom z kategorią refleksyjności i kartezjańskiego autoodnie-sienia. Polemika, dotycząca różnic między strukturą procesów mentalnych człowieka czy innych zwierząt a programami komputerowymi, która rozgorzała po wykładzie prof. Piłata, rozciągnęła się na sam panel dyskusyjny – eksperci rozpoczęli przedstawienia alternatywnych (wobec zachodniego, dualistycznego ujęcia) modeli umysłu. Mówiono o niedocenianiu cybernetyki, indyjskim odróżnieniu podmiotu od ucieleśnionego umysłu, chińskiej obojętności wobec mózgu (na rzecz serca, o ile łatwiejszego w konceptualizacji jako czynne centrum człowieka) czy fascynującym wręcz braku zainteresowania mózgiem w Europie aż do czasów Renesansu. Wielość perspektyw uwzględnionych przez uczestników dyskusji niewątpliwie dała możliwość refleksyjnego spojrzenia na specyficzny, Zachodni sposób mówienia o umyśle.

Pierwszy dzień konferencji, tak owocny naukowo, nie okazał się na szczęście nadmiernie wyczerpujący intelektualnie. Jako chwila odprężenia pomogło zapewne także wieczorne spotkanie towarzyskie w krakowskiej Świętej Krowie, podczas którego w bardziej kameralnej i towarzyskiej atmosferze kontynuowano niedokończone rozmowy o mózgu, umyśle i religii – a wszystko to przy akompaniamencie utalentowanych zaprzyjaźnionych artystów.

Od samego rana drugiego dnia Aula zapełniona była uczestnikami, gotowymi wysłuchać porannego wykładu prof. dr hab. Włodzisława Ducha – światowej sławy informatyka, fizyka i kognitywisty.  Prof. Duch w swoim wystąpieniu w błyskotliwy sposób opowiadał o pozornych słabościach ludzkiego umysłu, złudzeniach poznawczych i przesądach, teoriach spiskowych i memetyce oraz o tym, jak „spisek zagnieżdża się w mózgu" (i jak to modelować).

Kwestie związane z funkcjami mózgu towarzyszyły uczestnikom podczas pierwszego z niedzielnych paneli. Rozpoczęła go Martyna Neumann, zarysowując wyniki głównych neurologicznych badań nad przeżyciami religijnymi. Następnie Przemysław Chmielewski z Katedry Anatomii CM UJ przedstawił prezentację o anatomicznym podłożu reakcji emocjonalnych towarzyszących tworzeniu zachowań moralnych. W ostatnim wystąpieniu Leszek Michta, kontynuując swój ubiegłoroczny referat, opowiadał o zmiennym polu magnetycznym jako źródle doznań mistycznych żaglując między przykładami przezczaszkowej symulacji magnetycznej czy nawiedzonych domów zlokalizowanych na przeskoku tektonicznym. Tematyka odmiennych stanów świadomości płynnie z kolei wprowadziła referaty z piątego panelu: „Kopalnie krzemienia a percepcja ludności prahistorycznych" (Maciej Grzelczyk, Michał Jakubczak), „Wykorzystanie środków psychoaktywnych w prehiszpańskich kulturach z terenu Mezoameryki" (Magdalena Rusek),  „Czekolada i chrześcijanie" (Anna Maćkowiak).

Ostatni z wykładów eksperckich wygłosił prof. dr hab. Ryszard Tadeusiewicz. Z pasją opowiadał on o swoich osiągnięciach na polu badaniach związków między umysłem i mózgiem, przedstawiając między innymi obiecującą dziedzinę nauki jaką jest neurocybernetyka. W porywający, okraszony metaforami i anegdotami, sposób wyjaśniał trudne i kontrowersyjne pojęcia (zapewne większość słuchaczy na długo zapamięta, czym jest emergencja).

Na szósty panel, mniej może techniczny ale opisujący niezwykle ciekawe dla każdego religioznawcy zjawiska, składały się wystąpienia Tomasza Niezgody oraz Katarzyny Bajki. Pan Niezgoda analizował teologię polityczną zgodnie z teorią cybernetyki świętości Roya Rappaporta. Katarzyna Bajka natomiast poświęciła swoją prezentację modelom i metaforom robota w popkulturze i dyskursie transhumanistycznym. Wreszcie podczas ostatniego z paneli Mateusz Piwnicki i Katarzyna Gawryszewska przedstawili wyniki pilotażowych badań nad korelacją między religijnością a seksualnością, Dariusz Niezgoda mówił o Ruchu Rastafari i zniekształceniach percepcji czasu po zażyciu marihuany jako przyczynie zmian profilu tego ruchu, a Jakub Szczęśniak pokazał, jak można zastosować modele odmiennych stanów świadomości dla analizy tekstów kultury na przykładzie teledysku „Lucy In The Sky With Diamonds".

Gdy zamykając konferencję Małgorzata Dulska dziękowała organizatorom, oklaski były wyjątkowo szczere – i zasłużone. Konferencja zgromadziła wielu zainteresowanych religioznawstwem kognitywnym, dając asumpt dla rozmów między przedstawicielami odmiennych i często pozornie niezwiązanych dziedzin wiedzy. O wysokim poziomie merytorycznym świadczy choćby fakt, że eksperci z wyraźną przyjemnością słuchali wystąpień panelistów i brali udział w dyskusjach. To, oraz liczne kuluarowe rozmowy i zadzierzgnięte podczas nich kontakty naukowe pozwala sądzić, że zrealizowane zostały główne cele konferencji: propagowanie interdyscyplinarnego dyskursu oraz wprowadzenie nauk przyrodniczych do badań nad religią.

Konferencja MUR III

Adres

Collegium Maius
Sala im. Michała Bobrzyńskiego,
ul. Jagiellońska 15
31-010 Kraków

Termin

28.02–01.03.2015

Inne konferencje

Instytut Religioznawstwa

Sympozjum Religioznawcze

Per Fidem ad Astra

Tolkien

Pozostałe

Homo Narcoticus